الزام به فک رهن یعنی با حکم دادگاه صلاحیتدار مالی که در رهن قرار دارد، از رهن خارج شده و در اختیار مالک آن قرار گیرد. رهن یکی از عقود اسلامی می باشد که در قانون مدنی ایران قواعد مربوط به آن بیان شده است. در واقع رهن یک حق عینی تبعی است و هنگامی که دینی بر عهده کسی قرار می گیرد، می تواند مالی از اموال خود را به عنوان وثیقه برای ایفای تعهدات خویش به رهن می گذارد. کسی که مال خود را برای تضمین تعهدات خویش به رهن می گذارد راهن و رهن گیرنده را مرتهن می گویند. مالی را که به رهن گذاشته می شود را نیز اصطلاحاً عین مرهونه می نامند. عین مرهونه ممکن است منقول یا غیرمنقول باشد. در این نوشتار به بررسی چگونگی فک رهن و الزام به فک رهن در حقوق ایران پرداخته ایم. به طور کلی فک رهن به معنای آزاد‌سازی مال از اختیار راهن است.
دعوای حقوقی الزام به فک رهن چیست؟
رهن یک حق تبعی است که برای تضمین حقوق بستانکار ایجاد می شود. مالی که به رهن گذاشته می شود باید عین باشد. یعنی وجود خارجی داشته و قابل تشخیص باشد. بنابراین نمی توان وجه یا منفعت را به رهن گذاشت. رهن از جمله عقود عینی به شمار می رود، یعنی تا هنگامی که مال مورد رهن به تصرف راهن در نیامده باشد عقد رهن محقق نگردیده است. در صورتی که مدیون از عهده پرداخت بدهی خویش برآید، مرتهن باید مال مورد رهن را به او بازگرداند. اگر با وجود پرداخت دیون، مرتهن از بازگرداندن عین مرهونه خودداری کند، راهن می تواند به دادگاه عمومی و حقوقی مراجعه کرده و دعوی الزام به فک رهن را طرح کند. دادگاه صالح پس از رسیدگی به این دعوی چنانچه خواهان را صاحب حق تشخیص دهد، حکم الزام به فک رهن را صادر می کند.
با صدور حکم الزام به فک رهن، راهن می بایست عین مرهونه و کلیه خسارات وارد شده را پرداخت کند. در ادامه این نوشتار ضمن ارائه راهکار قانونی برای چگونگی فک رهن و الزام به فک رهن، مراحل طرح دعوی الزام به فک رهن و شیوه رسیدگی به این دعوی را مورد بررسی قرار می دهیم. با توجه به این که طرح دعوای حقوقی مستلزم داشتن تخصص و دانش حقوقی است، توصیه می شود پیش از انجام هر اقدامی در خصوص دعوی الزام به فک رهن با یک یا چند نفر وکیل دادگستری متخصص در امور ملکی و بانکی مشاوره حقوقی تلفنی داشته باشید.
مراحل طرح دعوی الزام به فک رهن در محاکم دادگستری
همانطور که اشاره شد اصولاً دعوی الزام به فک رهن هنگامی قابلیت طرح پیدا می کند که بدهی راهن پرداخت شده باشد. در این صورت دیگر موجبی برای باقی ماندن مال در تصرف مرتهن باقی نخواهد ماند. اگر عین مرهونه غیر منقول مثل زمین و خانه باشد، رسیدگی به دعوای الزام به فک رهن ملک در صلاحیت دادگاه عمومی و حقوقی شهرستانی قرار دارد که ملک در حوزه قضایی آن واقع است. در مقابل اگر مال مورد رهن منقول مثل خودرو، جواهر و … باشد رسیدگی به دعوای الزام به فک رهن در صلاحیت دادگاه محل اقامت خوانده یا دادگاهی خواهد بود که قرار بوده است تعهد در آن اجرا گردد. به این ترتیب نخست باید دادگاه صالح برای رسیدگی به پرونده را با توجه به نوع مال تشخیص داد.
در مرحله بعد دادخواست حقوقی باید تنظیم گردد. دادخواست یک نامه قضایی خاص است که بر روی برگه های چاپی با سربرگ قوه قضاییه تنظیم می شود. مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی به دعاوی حقوقی مستلزم تنظیم دادخواست می باشد. در واقع مشخصات مربوط به موضوع دعوی، طرفین دعوی، هزینه دادرسی و … بر روی دادخواست مندرج می شود. نگارش دادخواست نیز از جمله امور تخصصی به شمار می رود که انجام آن مستلزم تجربه و مهارت حقوقی است. خواهان می تواند نگارش و تنظیم دادخواست را به وکیل دادگستری بسپارد.
دادخواست حقوقی باید چه مفادی داشته باشد؟
دادخواست باید به شیوه دقیق تنظیم شده و کامل باشد. هنگامی که دادخواست به دفتر دادگاه وصول می شود، مدیر دفتر مکلف است نخست دادخواست را از حیث کامل بودن مفاد آن بررسی کند. در صورتی که دادخواست ناقص باشد، یعنی اطلاعات مهمی مثل موضوع دعوی در آن قید نشده باشد، مدیر دفتر قرار رفع نقص صادر می کند. با صدور قرار رفع نقص و اعلام آن، تقدیم کننده دادخواست مکلف است ظرف 10 روز نسبت به رفع نقص دادخواست اقدام نماید. چنانچه با گذشت مهلت مذکور رفع نقص صورت نگیرد، مدیر دفتر دادگاه قرار رد دادخواست را صادر خواهد کرد. برخی از مهمترین موضوعاتی که می بایست در یک نمونه دادخواست الزام به فک رهن قید گردد، عبارت از موارد زیر است:
- نام، نام خانوادگی و مشخصات خواهان؛ منظور از خواهان مالک مال مرهونه است که تقاضای فک رهن را دارد. در صورتی که دادخواست توسط وکیل دادگستری تنظیم شود نام و سایر مشخصات وکیل ملکی نیز باید در آن قید شود.
- نام، نام خانوادگی و مشخصات خوانده؛ خوانده یا مرتهن کسی است که با وجود ادای دیون راهن از باز‌پس‌دادن عین مرهونه به وی خودداری می کند. خوانده ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی مثل بانک باشد. در بسیاری از موارد دعوی الزام به فک رهن بر علیه شخص حقوقی بانک به دلیل دریافت تسهیلات مالی مطرح می شود.
- موضوع خواسته؛ در واقع آن ادعایی است که خواهان دارد. در این بخش باید موضوع دعوی یعنی الزام به فک رهن ذکر شود. مثلاً موضوع دعوی: «الزام به فک رهن یک دستگاه آپارتمان مسکونی واقع به نشانی پستی … .»
- دلایل و منضمات؛ در این بخش از دادخواست باید کلیه اسناد و مدارکی که به استناد آن خواهان خود را صاحب حق میداند ذکر شود. اگر به شهادت شهود استناد می شود، نام و نشانی شهود نیز باید ذکر شود.
رسیدگی به دعوی الزام به فک رهن در صلاحیت دادگاه عمومی و حقوقی قرار دارد. پس از احراز تکمیل بودن دادخواست و پیوست های آن، مدیر دفتر دادگاه پرونده را به نظر قاضی می رساند. قاضی دستور تعیین وقت رسیدگی و احضار طرفین به دادرسی را صادر می کند. وقت رسیدگی توسط مدیر دفتر تعیین شده و به طرفین ابلاغ می شود. پس از تشکیل جلسه دادرسی دادگاه اظهارات طرفین را استماع می کند و پس از بررسی محتویات پرونده ختم رسیدگی را اعلام میکند. در صورتی که دادگاه ادعای خواهان را صحیح تشخیص دهد، حکم الزام خوانده به فک رهن را صادر می کند. اگر دادنامه حضوری باشد طرفین دعوی ظرف 20 روز می توانند نسبت به این حکم در دادگاه تجدید نظر استان اعتراض کنند. پس از قطعی شدن حکم و صدور اجرائیه، محکوم علیه مکلف است ظرف 10 روز عین مرهونه را به محکوم له برگرداند.
عقد رهن از جمله عقود اسلامی به شمار می رود که مواد 771 تا 794 قانون مدنی به بیان قواعد آن اختصاص یافته است. برای این که مالی به رهن گذاشته شود باید قابلیت نقل و انتقال قانونی داشته باشد. برای این که عقد رهن محقق گردد، مال مرهونه باید به تصرف مرتهن درآید. پس از پرداخت دیون توسط راهن، ممکن است مرتهن همچنان به تصرف خود در عین مرهونه ادامه دهد. در این صورت راهن می تواند با طرح دعوی الزام به فک رهن و سایر دعاوی مربوطه مثل الزام به تنظیم سند رسمی، حقوق خود را احیا کند.