ممانعت از حق در ملک مشاع در حالتی به وجود می آید که اشخاص از استفاده و بهره مندی از حقوقی که در ملک مشاع دارند، از جانب یکی از شرکای مال یا کلیه آن ها محروم شوند. جرم ممانعت از حق در ملک مشاع مورد توجه قانون گذار قرار گرفته و در ماده 159 قانون آیین دادرسی مدنی به آن پرداخته شده است. ماده 159 آیین دادرسی مدنی دعوای ممانعت از حق در ملک مشاع را درخواست شخص برای رفع ممانعت از استفاده در خصوص حق ارتفاق یا انتفاع در ملک دیگری بیان می نماید.
ملک مشاع به ملکی گفته می شود که دارای دو یا چند مالک باشد. حال اگر یکی از شرکا مانع از استفاده دیگری از حق خود در ملک مشاع شود، تحت عنوان جرم ممانعت از حق در ملک مشاع قابلیت پیگیری دارد . در ادامه به بررسی معنی و مفهوم حق ارتفاق و انتفاع و ارتباط آن ها با جرم ممانعت از حق در ملک مشاع خواهیم پرداخت.
حق انتفاع
به حقی که شخص در ملک دیگری یا ملک بدون مالک، می تواند برخوردار شود، حق انتفاع می گویند. در این حق مالکیتی درباره ملک یا منافع آن به شخص دارای حق انتفاع منتقل نمی شود و صرفا می تواند از منافعی در ملک دیگری بهره مند شود. در رابطه با حق انتفاع باید به این نکته توجه نمود که مالکیت ملک و منافع متعلق به مالک است و شخص منتفع صرفا می تواند به استفاده و بهره برداری از منافع موجود در ملک در حدود مشخصی بپردازد. حق انتفاع با توجه به منافع مورد استفاده از آن ممکن است در شکل های مختلفی مورد استفاده قرار گیرد. مدت زمان بهره برداری از حق انتفاع بسته به نوع آن و توافقات میان طرفین متفاوت است. در ماده 40 قانون مدنی به مفهوم حق انتفاع پرداخته شده است. حق انتفاع ممکن است به صورت رقبی، عمری و سکنی معین شود.
حق ارتفاق
حق ارتفاق نوع دیگری از حق انتفاع است که صرفا در رابطه با اموال غیرمنقول برقرار می شود. مدت زمان استفاده از حق ارتفاق نیز بسته به مورد متفاوت است، اگر به صورت دائمی باشد تا هر زمانی که مالک زمین تغییر نکند، حق ارتفاق برای شخص باقی می ماند. در قانون مدنی حق ارتفاق به معنی حق استفاده از ملک برای استفاده از ملک خود تعریف شده است. برای مثال در حالتی که شخصی برای رسیدن به ملک خود از ملک دیگری عبور می نماید. این حق در نتیجه قرارداد میان اشخاص یا به موجب قانون ایجاد می شود. در مواد 95 و 97 قانون مدنی مثال هایی از حق ارتفاق به شرح زیر بیان شده است:
- ماده 95: هرگاه زمین یا خانه کسی مجرای فاضل آب یا آب باران زمین یا خانه دیگری بوده است صاحب آن خانه یازمین نمی تواند جلوگیری از آن کند مگر درصورتی که عدم استحقاق او معلوم شود.
- ماده 97: هرگاه کسی از قدیم در خانه یا ملک دیگری مجرای آب به ملک خود یا حق مرورداشته صاحب خانه یا ملک نمی تواند مانع آن بردن یا عبور او از ملک خود شود و همچنین است سایرحقوق از قبیل حق داشتن در و شبکه و ناودان و حق شرب و غیره
شرایط ارتکاب جرم ممانعت از حق در ملک مشاع
ممانعت از حق در ملک مشاع از سوی قانون گذار به عنوان جرم شناخته شده است. اگر در ملکی مشاع که چند مالک دارد، برای شخصی به صورت قراردادی یا قانونی حق ارتفاق یا انتفاع ایجاد شود. هیچ از یک شریکان نمی توانند مانع از استفاده از سوی شخص دارای حق شوند. در غیر اینصورت جرم ممانعت از حق در ملک مشاع محقق شده است.
شرایط ارتکاب جرم ممانعت از حق در ملک مشاع به صورت زیر است:
- مطابق موارد قانونی شخص مدعی دارای حق ارتفاق و انتفاع باشد و به صورت مستند به مدارک و شواهد بتواند حق خود را در دادگاه اثبات نماید.
- دعوی ممانعت از حق در ملک مشاع صرفا در رابطه با اموال غیر منقول قابل طرح هستند و در خصوص اموال منقول چنین حقی برای اشخاص به وجود نمی آید.
جرم ممانعت از حق در ملک مشاع هم از نظرکیفری و هم از نظر حقوقی قابل پیگیری و طرح شکایت است. در ماده 159 قانون آیین دادرسی مدنی و مواد 690 تا 696 قانون مجازات اسلامی به این جرم پرداخته شده است.
مجازات در قانون ممانعت از حق در ملک مشاع
در ماده 690 قانون مجازات اسلامی مجازات جرم ممانعت از حق در ملک مشاع به شرح زیر بیان شده است:
اگر شخصی اعمالی را بدون مجوز قانونی انجام دهد که مانع از بهره برداری اشخاص از حق ارتفاق یا انتفاع شود، به 3 ماه تا 1 سال حبس محکوم می شود. با توجه به قانون کاهش مجازات های تعزیری مصوب سال 1399 مجازات ممانعت از حق در ملک مشاع قابل گذشت است و در کاهش میزان حبس تاثیر می گذارد. علاوه بر مجازات حبس، مجرم به رفع ممانعت و بازگشت اوضاع به حالت سابق نیز محکوم می شود.
مراحل طرح شکایت از جرم ممانعت از حق در ملک مشاع
در ابتدا با وکیل پایه یک دادگستری گروه وکلای دادارمنش در رابطه با پرونده صحبت کنید و مشاوره حقوقی مناسبی دریافت نمایید. سپس با همراهی وکیل ملکی نسبت به تنظیم و ثبت دادخواست در سامانه مربوطه اقدام نمایید. بسته به نوع شکایت، قصد دارید در دادگاه کیفری یا حقوقی به مسئله رسیدگی شود، مراحل رسیدگی و مراجع مورد نیاز برای حضور متفاوت خواهند بود. پیش از ثبت درخواست، از درستی مدارک و شواهد خود با دریافت مشاوره حقوقی مطمئن شوید. پس از طرح درخواست، زمان رسیدگی در سامانه مذکور به اشخاص ابلاغ و در زمان معین جلسه رسیدگی برگزار می گردد.