مطابق با ماده 169 قانون آیین دادرسی کیفری احضار متهم به مرجع قضایی از جمله دادگاه، دادسرای عمومی و … با صدور و ارسال احضاریه صورت می گیرد. احضاریه دادگاه در واقع یک نامه اداری است که مشخصات شخص مخاطب و لزوم حضور او در دادگاه برای زمان مقرر در آن قید می شود. احضاریه ممکن است در دو یا سه نسخه صادر شود. یک نسخه از احضاریه برای شخصی که احضار گردیده است ارسال می شود. نسخه های دیگر احضاریه در دفتر شعبه بایگانی می شوند.
در مواد گوناگون قانون آیین دادرسی کیفری و قانون آیین دادرسی مدنی، قواعد و مقررات مربوط به صدور و اجرای احضاریه دادگاه ذکر شده است. برای نمونه مطابق با ماده 178 قانون آیین دادرسی کیفری، اگر متهم بدون عذر موجه از حضور در مرجع قضایی خودداری کند، مقام قضایی می تواند دستور جلب او را صادر نماید. مرجع قضایی صادر کننده احضاریه، باید در ضمن احضاریه ضمانت اجرای عدم حضور شخص احضار شده را بیان کند. در ادامه ضمن بررسی مهمترین مقام های صادر کننده احضاریه و اشخاص احضار شونده، شیوه پیگیری احضاریه در دادگاه را مورد بررسی قرار می دهیم.
برگ احضاریه برای چه کسانی صادر می شود؟
به طور کلی مقام قضایی می تواند برای احضار هر شخصی که حضور او در تحقیقات دادگاه موثر است، برگ احضاریه صادر کند. برخی از اشخاصی که صدور احضاریه دادگاه در خصوص آنان رایج است عبارتند از:
- متهم؛ شخصی است که ارتکاب جرم به او نسبت داده شده است. در صورتی که دلایل و قرائنی مبنی بر ارتکاب جرم توسط متهم وجود داشته باشد، مقام قضایی او را برای حضور و ارائه توضیحات فرا می خواند. در ضمن برگ احضاریه به مخاطب اعلام می شود که برای ارائه توضیحات ظرف مهلت مشخصی به دادگاه یا دادسرا مراجعه نماید. همانطور که اشاره شد در ذیل احضاریه مقام قضایی باید اعلام نماید که متهم در صورت عدم حضور بدون عذر موجه، جلب می شود.
- شاهد و مطلع؛ به طور کلی منظور از شاهد و مطلع کسانی هستند که یا وقوع جرم را مشاهده کرده اند و یا از وقوع جرم اطلاعاتی دارند که می تواند در جهت روشن شدن پرونده، مقام قضایی را راهنمایی کند. مقام قضایی برای احضار شاهد و مطلع نیز برگ احضاریه را صادر می کند. تمام قواعد مربوط به احضاریه متهم، در مورد احضار شاهد و مطلع نیز رعایت می شود. بنابراین مقام قضایی در ذیل احضاریه شاهد و متهم نیز مکلف به بیان ضمانت اجرای عدم حضوری یعنی جعل است.
- شاکی؛ علاوه بر متهم، شاهد و مطلع در بسیاری از موارد برگ احضاریه برای شاکی ارسال می شود. شاکی کسی است که از وقوع جرم متضرر گردیده و محکومیت مجرم را از مقام قضایی خواستار شده است. در فرایند رسیدگی به پرونده ممکن است حضور شاکی برای ارائه توضیحات ضروری باشد. در این صورت شاکی توسط مقام قضایی احضار می گردد.
برگ احضاریه چگونه به متهم، شاهد و … ابلاغ می شود؟
در گذشته ابلاغ احضاریه دادگاه تنها به صورت حضوری ممکن بود. در حال حاضر علاوه بر شیوه حضوری ابلاغ احضاریه، شیوه غیر حضوری و برخط ابلاغ نیز رواج دارد. بنابراین در ادامه در ذیل دو عنوان به بررسی شیوه ابلاغ احضاریه دادگاه خواهیم پرداخت:
- ابلاغ احضاریه دادگاه به شیوه حضوری؛ در این روش پس از صدور ابلاغیه در دو نسخه چاپی، یک نسخه از آن توسط مدیر دفتر شعبه دادگاه بایگانی شده و نسخه دیگر از طریق مراجع انتظامی (کلانتری محل اقامت مخاطب) به او تحویل می گردد. در این روش مامور کلانتری با لباس شخصی به نشانی مندرج در برگ احضاریه مراجعه می کند. مامور ابلاغ باید برگ احضاریه را به شخص مخاطب (اعم از متهم، شاهد و …) تحویل دهد. اگر شخص مخاطب حضور نداشت مامور ابلاغ می تواند برگ احضاریه را به یکی از اعضای خانواده یا خدمه مخاطب تحویل داده و امضای او را بگیرد. مطابق با قانون آیین دادرسی کیفری اصولاً ابلاغ احضاریه توسط مامور باید در طول روز انجام گیرد. در واقع ابلاغ احضاریه در شب ممنوع بوده و انجام آن تخلف است. در صورتی که برگ احضاریه به شخص مخاطب تحویل گردد، ابلاغ واقعی خواهد بود. برگ ابلاغیه به شخصی غیر از مخاطب تحویل داده شود، ابلاغ قانونی است. آثار این دو نوع ابلاغ متفاوت است.
- ابلاغ احضاریه دادگاه به شیوه غیر حضوری از طریق سامانه عدل ایران؛ در حال حاضر علاوه بر شیوه حضوری برای ابلاغ احضاریه، از شیوه غیر حضوری نیز استفاده می شود. استفاده از این روش منوط به ثبت نام مخاطب در سامانه اینترنتی عدل ایران ثبت نام کنند. در روش غیر حضوری برگ احضاریه به شیوه الکترونیکی برای مخاطب ارسال می شود. همچنان پیامک حاوی اطلاعات ابلاغ نیز به روی شماره تلفن همراه مخاطب ارسال می شود.
احضاریه توسط چه کسانی صادر می شود؟
به طور کلی مقام های قضایی در موارد ضروری که حضور شخص در محاکم نیاز باشد، احضاریه را صادر می کنند. دادستان، بازپرس، دادیار و قاضی دادگاه از جمله اشخاصی هستند که می توانند برگ احضاریه را صادر کنند. مطابق با قانون آیین دادرسی کیفری، مقام قضایی در هنگام صدور احضاریه باید موارد زیر را در نظر داشته باشد:
- مقام قضایی تنها در صورتی می تواند متهم، شاهد، مطلع، وکیل و سایر افراد را احضار کند، که حضور آنان برای روشن شدن ابعاد پرونده ضروری است. صدور برگ احضاریه توسط مقام قضایی در مواردی که حضور مخاطب در مرجع قضایی ضرورت ندارد، تخلف است و مقام قضایی به مجازات انتظامی تا درجه 4 محکوم می شود.
- مقام قضایی باید در ضمن احضاریه، ضمانت اجرای عدم حضور مخاطب را بیان کند. در صورتی که متهم یا وکیل او حضور پیدا نکند، مقام قضایی می تواند او را جلب کند یا او را مجدداً برای روز دیگری احضار کند. این در حالی است که اگر شاهد یا مطلع بدون عذر موجه در مرجع قضایی حاضر نشوند، مقام قضایی دستور جلب آنان را صادر می کند.
- بر مبنای قانون آیین دادرسی کیفری چنانچه محل اقامت متهم شناسایی نشود. مقام قضایی می تواند دستور انتشار احضاریه را در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار صادر کند. چنانچه اتهام متهم مخالف شان و حیثیت اجتماعی او باشد، اتهام متهم نباید در روزنامه ذکر شود.